نمک (سدیم کلراید):
نمک نامی است عام که به ترکیب کلر و سدیم گفته می‌شود. کلرید سدیم به صورت بلورهای سفید مکعبی شکل با دانه‌های بسیار ریز در طبیعت وجود دارد. نمک طعام محصولی است متبلور، شورمزه و بدون بو که عمدتاً از کلر و سدیم تشکیل شده است. نمک به مقدار حدود ۳-۵ گرم در روز (نصف قاشق مرباخوری) مورد نیاز است. یک قاشق چای خوری نمک حدود ۲۳۰۰ میلی گرم سدیم در خود دارد.
نمک چه نقشی در بدن دارد؟
نمک یکی از مواد مورد نیاز برای سوخت و ساز مواد غذایی در بدن، انتقال پیامهای عصبی و کارکرد صحیح عضلات است. این ماده به مقدار محدود مورد نیاز بوده و مصرف متعادل آن لازم است. به طور مثال در هنگام اسهال و استفراغ و یا فعالیت شدید بدنی و در هوای گرم با مصرف کمی نمک می توان املاح از دست رفته بدن را جبران کرد.
انواع نمک
1. نمک تصفیه شده ید دار:
وزارت بهداشت ظرف ۲۰ سال گذشته برای کاهش شیوع گواتر و اختلالات ناشی از کمبود ید، سیاست افزودن ید به نمک های خوراکی را در پیش گرفته و در حال حاضر کلیه کارخانجات تولید کننده موظفند ید را به میزان توصیه شده وزارت بهداشت به نمک‌های خوراکی اضافه کنند. زیرا استفاده از نمک یددار تصفیه شده تنها راه رساندن ید به بدن برای انجام اعمال حیاتی که وابسته به این ریز مغذی است می‌باشد. نرسیدن کافی ید به بدن با عوارض بی شماری شامل گواتر، ناهنجاریهای مادرزادی، افزایش موارد سقط و مرده زایی، هیپوتیروئیدی مادرزادی، کر و لالی مادرزادی، کاهش بهره هوشی و… همراه است و به این دلیل وزارت بهداشت بر مصرف نمک یددار تصفیه شده که می‌تواند ید مورد نیاز را به بدن برساند، تأکید می‌کند.
نمک‌های تصفیه شده ید دار مشمول دریافت پروانه‌های بهداشتی از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، تاریخ تولید و انقضاء و استاندارد اجباری می‌باشد. این گونه نمک‌های تصفیه شده یددار فاقد فلزات سنگین شامل سرب، آرسنیک و عوامل ایجاد کننده سرطان و ناخالصی‌های محلول مانند گچ (که به دلیل سفید بودن غیر قابل جداسازی است) می‌باشند. از طرفی میزان محاسبه شده ید در نمک تصفیه شده باعث پیشگیری از بیماری گواتر و به دنبال آن باعث پیشگیری از عقب ماندگی جسمی و ذهنی، سقط جنین و… خواهد شد. حالا خود قضاوت کنید نمک دریا مصرف کنید و دچار عوارض آن (سرطان گواتر، عقب افتادگی ذهنی و جسمی، سقط جنين و…) شوید و یا نمک تصفیه شده ید دار استفاده کنید از تمام این عوارض در امان باشید.
2. نمک دریا :
نمک دریا نمکی است تصفیه نشده که دارای
انواع ناخالصی‌ها از جمله فلزات سنگین است که خطر سرطانزایی آنها به اثبات رسیده است. علاوه برداشتن نا خالصی‌ها، نمک دریا دارای میزان کم ید و یا حتی فاقد ید است که نیاز روزانه به ید را تامین نمی‌کند.
اینکه نمک دریا می‌تواند املاح دیگر مانند منیزیم و کلسیم را تامین کند درست نیست، زیرا در مقداری که نمک باید مصرف شود (کمتر از ۵ گرم در روز) مقدار کلسیم و منیزیمی که به بدن می رساند آنقدر ناچیز است که کاملاً قابل چشم پوشی است. ضمن اینکه این املاح را از سایر منابع غذایی می‌توان دریافت کرد و با مصرف نمک ید دار تصفیه شده (البته به مقدار کم) هدف این است که ید کافی به مردم کشور رسانده شود. تبلیغاتی که به طور گسترده در زمینه نمک دریا در فضای مجازی یا توسط برخی از افراد به نام طب سنتی می شود، برخلاف سیاست های وزارت بهداشت که متولی سلامت مردم کشور است بوده و طبعاً افراد سودجویی که سعی در ترویج مصرف نمک دریا دارند نه تنها سلامت مردم کشور را به خطر انداخته بلکه موجب برگشت مشکل گواتر، تولد نوزادان با ناهنجاریهای مادرزادی و بسیاری از پیامدهای زیانبار بهداشتی خواهند بود. بدیهی است در صورتی نمک دریا می‌تواند مصرف خوراکی داشته باشد که در قالب استانداردهای موجود، حاوی ید کافی، مجوز تولید و پروانه ساخت از وزارت بهداشت باشد.
3. سنگ نمک:
نمک از معدن های سنگ نمک با حفر زمین توسط ماشین ها و سپس انفجار و خرد کردن سنگ های نمک به دست می‌آید. بیشترین مصرف این نوع نمک برای یخ زدایی به کار می‌رود و این نوع نمک برای مصرف نمی‌باشد.
4. نمک صورتی هیمالیا:
نمک صورتی هیمالیا (Himalayan Pink Salt) حاوی مقادیر کمی آهن اکسید با ترکیب اصلی NaCl است. منابع اصلی این نمک در پنجاب کشور پاکستان است. طعمی سبک‌تر از نمک معمولی و شیرین‌تر دارد. بیشتر در غذاهای سرخ کردنی و فروشویی سبزیجات استفاده می‌شود. نمک‌های آبی و بنفش نیز در بازار وجود دارند که این رنگ ها به دلیل وجود برخی عناصر است که موجب ایجاد رنگ در نمک می‌شود. باید توجه داشت این نوع نمک‌ها تصفیه نشده و فاقد ید کافی هستند و مصرف آنها موجب آسیب به سلامت کلیه و کبد می شود.
منبع: دفتر بهبود تغذيه جامعه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی، كتابچه آموزشی بسيج ملی تغذيه، نمك تصفيه شده يد دار، زمستان 1402
تهيه و تنظيم: هديه پورنقش بند
مشاور تغذيه و رژيم درمانی – مسئول تغذیه بیمارستان پارسیان
